-Deze inleiding op ondertitelen werd uitgewerkt door het vertaalagentschap Mondo Agit-
Ondertitelen is een audiovisuele vorm van vertalen, die gekenmerkt wordt door eigen technieken, regels en criteria. Voordat wij deze wereld instappen is het nodig te begrijpen dat deze vorm van vertalen wordt betiteld als “ondergeschikte vertaling”. Dit houdt in dat de vertaling afhankelijk is van beperkingen qua tijd en ruimte, wat een directe invloed heeft op het eindresultaat. Onze vertaling hangt af van parameters en bestaat niet alleen uit tekst, maar moet ook met beeld en geluid ondersteund worden. Daarbij moet altijd rekening gehouden worden met de vooraf bepaalde tijd en ruimte.
De ruimte waarover we beschikken beperkt zich normaal gesproken tot 2 regels, die gecentreerd onderin het beeld verschijnen. Iedere regel mag niet meer dan 35 tekens bevatten (letters, leestekens of spaties). Een ondertiteling, bestaande uit twee regels, mag dus in totaal uit 70 tekens bestaan.
Wat betreft de tijdslimiet kunnen we opmerken dat een ondertitel minimaal 1 en maximaal 6 seconden in beeld verschijnt.
We kunnen dus spreken over een directe relatie tussen de tijdsduur van een ondertitel en het aantal tekens dat het mag bevatten om leesbaar te zijn. Deze parameters zijn gebaseerd op een gemiddelde leessnelheid. We kunnen in 6 seconden niet dezelfde hoeveelheid tekst lezen als in minder tijd. De gemiddelde leessnelheid wordt geschat op drie woorden per seconde. Dit houdt in dat we voor het lezen van een complete ondertiteling, bestaande uit twee regels en 70 tekens (ongeveer 12 woorden), minstens 4 seconden nodig hebben. Beschikken we over minder tijd dan moeten we ook minder tekens gebruiken.
Ondertitelen brengt ook een technisch gedeelte met zich mee, namelijk de spotting van de ondertitels. Dit betekent het synchroniseren van het geluid met het moment waarop de ondertitels verschijnen en weer verdwijnen. Ook moet rekening gehouden worden met de duur van de ondertitels en het veranderen van het camerastandpunt. Als er zo’n verandering optreedt, neigt de kijker ernaar zijn blik te laten zakken om de ondertitel opnieuw te lezen. Daarom moet men zoveel mogelijk proberen wisseling van scènes en camerastandpunten te respecteren.
Het ondertitelen bestaat uit de volgende fases:
– Spotting: het vastleggen van de tijden waarop de ondertitel in beeld komt en weer verdwijnt, en deze synchroniseren met het geluid. Hierbij moet rekening gehouden worden met de minimale en de maximale tijdsduur en moeten de camerastandpunten en de scènewissels gerespecteerd worden.
– Vertaling (aanpassing): vertaling van het origineel, waarbij het geoorloofde aantal tekens en de tijdsduur van de ondertitel op elkaar afgestemd worden.
– Simulatie: Representatie van de vertaalde ondertitels met beeld en geluid, om te zien of ze aan alle criteria voldoen en op natuurlijke wijze te lezen zijn.
– Correctie van fouten en aanpassing van de tekst.
Er bestaan verschillende professionele programma’s om te ondertitelen, van meer en mindere kwaliteit en tegen hogere of lagere prijzen. Het meest complete en gratis programma is “Subtitle Workshop”. Deze software kan eenvoudig via het internet gedownload worden en is niet moeilijk in het gebruik. Met dit programma kunnen het audiovisuele bestand en de ondertitels bewerkt worden. Men kan de exacte tijd invoeren waarop de ondertitel in beeld komt en weer verdwijnt (spotting), de vertaling toevoegen (aanpassing) en het eindresultaat bekijken (simulatie).
Wat betreft de aanpassing van de tekst zijn er een aantal basiscriteria, die bij het ondertitelen in acht genomen moeten worden. De tekst van de ondertitels moet een natuurlijke tekst zijn, met dezelfde leestekens en spellingsregels als iedere andere taal. Door de tekst aan te passen aan een bepaald aantal tekens moet het niet veranderen in telegramstijl, maar moet er gestreefd worden naar een natuurlijk en correcte aanpassing. Enkele hoofdcriteria zijn:
– Het afbreken van de ondertitel bij de scheiding van de 2 regels, mag de leesbaarheid niet aantasten. Een zelfstandig naamwoord mag niet van het bijvoegelijk naamwoord of werkwoord gescheiden worden. Het moet een natuurlijke afbreking zijn.
– Om aan te geven dat er een conversatie van 2 personen plaatsvindt, wordt een kort gedachtestreepje (-) gebruikt. In iedere regel mag slechts 1 gedachtestreepje voorkomen.
– Cursieve tekst wordt gebruikt voor stemmen buiten beeld (voice-over), liedjes en geluid van buiten de scène, of elektronische apparaten.
– Aanhalingstekens (‘ ’), erkende afkortingen en cijfers mogen gebruikt worden, maar men vermijdt, waar mogelijk, de hoofdletters (gebruikt voor titels, affiches of geschreven tekst in beeld).
Het ideale eindresultaat is dat de ondertitels synchroon lopen met het audiovisuele document en de leesbaarheid natuurlijk en vloeiend is. De kijker moet zich nauwelijks bewust zijn dat hij leest, maar tegelijkertijd beeld, geluid en tekst waarnemen.